Non bis in idem. De ontwikkeling van een beginsel

De regel non bis in idem verbiedt iemand tweemaal te vervolgen of te berechten voor hetzelfde feit. Dit verbod geldt zowel na een definitieve veroordeling als na een definitieve vrijspraak. Een achteraf onjuist gebleken veroordeling wordt vernietigd, maar hoe zit het met de aantasting van een onherroepelijke vrijspraak indien het vermoeden rijst dat deze op dwaling berust? Mag de vrijgesprokene opnieuw worden vervolgd? Hoe kunnen zowel zijn vrijheid als de veiligheid van de gemeenschap worden gegarandeerd? Deze vragen hebben door de eeuwen heen menig strafjurist beziggehouden. In de negentiende eeuw werd uiteindelijk het evenwicht tussen vrijheid en veiligheid gevonden binnen het moderne openbare strafproces, dat onder meer de mogelijkheid gaf om een vervolging te staken in afwachting van nieuw bewijs. Het absolute gezag van de onherroepelijke vrijspraak werd toen in de wet vastgelegd.Non bis in idem kreeg de status van een vrijheidsrecht.In het afgelopen decennium is de mogelijkheid van heropening van definitieve vrijspraken bepleit. Daartoe wordt gewezen op de ontwikkelingen op het gebied van het forensisch bewijs, in het bijzonder op het gebied van het DNA-onderzoek. Het wetsvoorstel van Nordrhein-Westfalen uit 2007 en het wetsvoorstel 'Herziening ten nadele' uit 2009 zijn hier voorbeelden van. De onderhavige studie, die de ontwikkeling van het beginsel non bis in idem op het Europese continent in kaart brengt, maakt het mogelijk het Duitse en het Nederlandse voorstel in historisch en rechtsvergelijkend perspectief te plaatsen. Wiene van Hattum is universitair docent aan de Vakgroep Strafrecht en Criminologie van de Rijksuniversiteit Groningen.